Το δημοψήφισμα καμπή για 

την Τουρκία...

Του Ziya Onis*

Το αποτέλεσμα του πρόσφατου συνταγματικού δημοψηφίσματος στην Τουρκία σηματοδοτεί ένα μεγάλο βήμα προς την κατεύθυνση του εκδημοκρατισμού και του εξευρωπαϊσμού της χώρας. Το γεγονός ότι 58% των ψηφοφόρων ενέκριναν τις προτεινόμενες αλλαγές στον καταστατικό χάρτη του πολιτεύματος θα επηρεάσει σημαντικά τη μελλοντική εικόνα του πολιτικού τοπίου στην Τουρκία, καθώς αποτελεί υπέρβαση της αυταρχικής παρακαταθήκης του πραξικοπήματος της 12ης Σεπτεμβρίου 1980. Μάλιστα, η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος την ημέρα της 30ής επετείου από το πραξικόπημα, θα μπορούσε να εκληφθεί ως προσπάθεια της χώρας να αφήσει πίσω της τις πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίας της και να μετατραπεί σε μια ευρωπαϊκού τύπου δημοκρατία. Εξάλλου, το «ναι» της προηγούμενης Κυριακής ανοίγει και τον δρόμο για να οδηγηθούν σε δίκη οι πραξικοπηματίες στρατηγοί του 1980.

Σε συνδυασμό με τις εν εξελίξει δίκες αξιωματικών των ενόπλων δυνάμεων για την υπόθεση Εργκένεκον, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μειώνεται δραστικά η δυνατότητα του στρατού και της δικαιοσύνης να παρεμβαίνουν στην πολιτική ζωή του τόπου με την ιδιότητα των «θεματοφυλάκων» του κοσμικού κράτους. Μπορούμε πλέον να προβλέψουμε με σχετική ασφάλεια ότι οι στρατιωτικές παρεμβάσεις, είτε ευθείες είτε έμμεσες, θα πάψουν να χαρακτηρίζουν την τουρκική πολιτική σκηνή. Επίσης, τα δικαστήρια θα σταματήσουν να θέτουν τόσο συχνά εκτός νόμου πολιτικούς σχηματισμούς και κόμματα, όπως συνέβαινε μέχρι σήμερα, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για τη δημοκρατική ομαλότητα. Για τη μεσοαστική τάξη, το δίδαγμα του δημοψηφίσματος είναι ότι δεν μπορεί πλέον να βασίζεται σε εξωθεσμικά κέντρα για την προστασία του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, απέναντι στον διαρκώς ογκούμενο θρησκευτικό συντηρητισμό.

Μια ισορροπημένη προσέγγιση στο αποτέλεσμα οφείλει να λάβει υπόψη ότι το 58% δεν συνιστά σαρωτική νίκη για το κυβερνών κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Πρέπει επίσης να έχουμε κατά νου ότι μεγάλος αριθμός φιλελεύθερων πολιτών, οι οποίοι υπό κανονικές συνθήκες δεν θα ψήφιζαν ΑΚΡ στις εκλογές, υποστήριξαν τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, λόγω της απέχθειας που τρέφουν για τα αυταρχικά στοιχεία της τουρκικής μεταπολιτευτικής σκηνής. Παρά τις θετικές επιδράσεις που θα έχει το αποτέλεσμα, είναι γεγονός ότι η Τουρκία παραμένει μια διχασμένη κοινωνία. Ο διχασμός είναι πολύ πιο έντονος στα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως η Κωνσταντινούπολη, η Αγκυρα και η Σμύρνη. Η μεσαία τάξη συνεχίζει να ανησυχεί έντονα για τη συντηρητικοποίηση της πολιτικής, κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΑΚΡ. Οι ανησυχίες αυτές δεν θα σβήσουν απλώς και μόνο επειδή εγκρίθηκαν κάποιες θετικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Είναι ξεκάθαρο ότι η Τουρκία χρειάζεται ένα νέο φιλελεύθερο Σύνταγμα, με διατάξεις πολύ πιο προωθημένες από εκείνες που εγκρίθηκαν την προηγούμενη Κυριακή.

Από την άλλη πλευρά, το πρόβλημα δεν έχει μόνο θεσμικές και συνταγματικές διαστάσεις. Είναι πολύ βαθύτερο. Το μείζον ερώτημα είναι αν οι βασικές συνιστώσες της τουρκικής κοινωνίας -οι κοσμικοί, οι συντηρητικοί και οι Κούρδοι- έχουν την πολιτική βούληση, ώστε να ανεχθούν την παρουσία των άλλων και να ζήσουν αρμονικά μεταξύ τους στην ίδια κοινωνία. Η ικανότητα συμβίωσης απαιτεί αμοιβαία κατανόηση, καθώς και ενεργή συμμετοχή σε διάλογο μεταξύ των διαφόρων πλευρών. Η διαδικασία της συνταγματικής αναθεώρησης που θα ξεκινήσει λοιπόν θα πρέπει να βασίζεται σε αυτές της αρχές.

Για να καταλήξω όμως με ένα αισιόδοξο μήνυμα, το δημοψήφισμα της προηγούμενης Κυριακής αποτελεί ένα μεγάλο βήμα στη μακρά και ταραγμένη πορεία της Τουρκίας από το στάδιο του εκδημοκρατισμού στο στάδιο της παγιωμένης δημοκρατίας. Δεν θα πρέπει να διαφεύγει επίσης της προσοχής μας ότι η πορεία αυτή συνεχίζεται παρότι οι συνομιλίες για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. έχουν παγώσει. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι το αίτημα του εκδημοκρατισμού είναι εσωτερικό και έχει αποκτήσει δική του δυναμική, ανεξαρτήτως εξωτερικών παραγόντων. Εντούτοις, η αναγέννηση της ενταξιακής διαδικασίας είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς θα βοηθήσει τη χώρα να αντιμετωπίσει επιτυχώς τις προκλήσεις που συνεπάγεται ο εκδημοκρατισμός και θα συνδράμει στην οικοδόμηση συναινετικού κλίματος μεταξύ των συνιστωσών της τουρκικής κοινωνίας. Η προοπτική ένταξης στην Ευρώπη θα διευκολύνει σημαντικά τη δημιουργία ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου στη χώρα, στη βάση αυτής της συναίνεσης. Σημαντικό ρόλο θα παίξει βέβαια και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης (CHP). Αν μετατραπεί σε ένα δυτικού τύπου σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, υιοθετώντας μια πιο φιλελεύθερη και πιο μετριοπαθή οπτική στο ζήτημα του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους και της πολυπολιτισμικότητας, τότε θα γίνει ισχυρός παράγοντας για τη διατήρηση του προσανατολισμού της χώρας προς τη Δύση, με τελικό σκοπό την πλήρη ένταξη στην Ε.Ε.

*Ο Ziya Onis είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Koc της Κωνσταντινούπολης.source:kathimerini.gr