ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

Στην υγειά του Ντούρο!

 ΡΑΝΙΑ ΤΖΙΦΟΠΟΥΛΟΥ

Εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια, ο ποταμός Ντούρο δίνει ζωή στη βόρεια Πορτογαλία. Ακολουθούμε το ρεύμα του και περιπλανιόμαστε στα αρχαία μονοπάτια που γέννησαν το Porto, «τον οίνο των βασιλέων».

Στο Πόρτο η ιστορία ζει. Είναι αποτυπωμένη στα ρωμαϊκά τείχη, στα μεσαιωνικά λαβυρινθώδη σοκάκια, στα αναγεννησιακά παλάτια, στα azulejos του σταθμού Sao Bento, στον μπαρόκ Torre dos Clerigos, στην πολύβουη και πολύχρωμη Mercado do Bolhao, όπου πρωταγωνιστούν τα κρεμασμένα λουκάνικα, τα καυτερά τσίλι και τα πλαστικά λουλούδια. Στο φαρδύ καλντερίμι της rua Santa Catarina, ο καθεδρικός ναός Se δεσπόζει με το μέγεθος και το κάλλος του. Στο καφέ Majestic, το μεγαλόπρεπο art deco στέκι της αριστοκρατίας με τον χρυσό διάκοσμο, δοκιμάζω το πρώτο ποτήρι Porto. Είναι λευκό. Φρουτώδες. Ελαφρύ και παγωμένο. Ο σερβιτόρος στην πένα. Οι κινήσεις του έχουν ακρίβεια χορευτή. «Ταιριάζει με την αλατισμένη αμυγδαλόψιχα», λέει χαμογελώντας.

Με πολλά κέφια -ο οίνος γαρ- κατηφορίζω προς τη γραφική, αειθαλή και... μπαρόβια Ribeira, τη συνοικία του Πόρτο που απλώνεται στη μία όχθη του ποταμού που διασχίζει το βόρειο τμήμα της Πορτογαλίας. Το όνομα αυτού Ντούρο. Χρυσάφι στα πορτογαλικά. Ποτίζει και ταΐζει με την ιλύ του τη στενόμακρη κοιλάδα που τον πλαισιώνει, για να γαλουχήσει τον οίνο τον εκλεκτό. Νότες μελαγχολικού fado ξεφεύγουν από κάποιο μπαράκι και ανακατεύονται με τον παφλασμό του νερού... Στην απέναντι όχθη, η Vila Nova de Gaia. Εδώ βρίσκονται τα πελώρια κελάρια όπου από παλιά αποθηκεύονταν τα βαρέλια που μετέφεραν το κρασί πάνω σε ξύλινα ιστιοφόρα, τις barcos rabelos. Οι τοίχοι τους διηγούνται την ιστορία του Πόρτο με φωτογραφίες-ασπρόμαυρους μάρτυρες της εποχής που το ποτάμι ήταν σύμβολο δύναμης και ευρωστίας.

Ο οίνος των βασιλέων και η αγγλική συνταγή

Ο Ντούρο μοιάζει με μπλε τιράντα σε ένα τοπίο τέλεια στοιχισμένων αμπελιών. Κυλάει ήρεμα, χαριεντίζεται με το φως, σε γαληνεύει. Ομως, «στα νιάτα του παλλόταν από ρεύματα δυνατά και υπόγεια», λέει ο Αντόνιο Σούσα, υπεύθυνος του ναυπη-γείου του Πόρτο. «Οταν αγρίευε, τέσσερις άντρες με το ζόρι κατάφερναν να μανουβράρουν τις rabelos. Πολύ συχνά θρηνούσαν τα πληρώματα, αλλά περισσότερο θρηνούσαν όταν ο Ντούρο ρουφούσε το πολύτιμο φορτίο τους». Χρόνια αργότερα, το ανθρώπινο χέρι «εξημέρωσε» τον ποταμό. Πέντε φράγματα ανέκοψαν τη θηριώδη ταχύτητά του. Σήμερα, τα 850 χλμ. μήκους του, από τη Σόρια της Ισπανίας μέχρι τον Ατλαντικό, κυλούν σχεδόν μονότονα. Περνάει από φαράγγια χωνευτά και βαθιά, κατάσπαρτα από αμπέλια, χωρίς όμως να μεταφέρει το ξανθό, χρυσόξανθο ή κατακόκκινο νέκταρ. Τώρα το Porto μεταφέρεται στις κάβες της Vila Nova de Gaia με πιο σύγχρονα μέσα. Οι κάτοικοι της περιοχής, όμως, τον ευγνωμονούν ακόμα. Τον 18ο αιώνα, οι Αγγλοι πρόσθεσαν στο «Vinho Fino» ή «Vinho Generoso», όπως αποκαλούσαν αρχικά το Porto, ποσότητα δυνατού αλκοόλ από φρούτα (eau de vie), κατά τη διάρκεια της ζύμωσης του μούστου. Η προσθήκη τού έδωσε τη γλύκα του φρούτου και ανέβασε την περιεκτικότητα σε αλκοόλ στους 20 βαθμούς. Ως «ενισχυμένο» κρασί, το Porto πρωτοεμφανίστηκε το 1678 και προωθήθηκε πάντα από τους Αγγλους σε όλη την Ευρώπη, την οποία και κατέκτησε. Ετσι καθιερώθηκε ως ο «οίνος των βασιλέων».

Βόλτα στις quintas

Τα αμπέλια βρίσκονται ψηλά, στους λόφους. Εχουν θέα στο ποτάμι. Από παλιά, μόλις έμπαινε ο Σεπτέμβριος, ο τρύγος ολοκληρωνόταν και οι εργάτες πατούσαν ξυπόλυτοι τις ζουμερές ρώγες. Οι rabelos με τα πανιά τους έμοιαζαν με κουκκίδες που στιγμάτιζαν τον Ντούρο σε όλο του το μήκος, μέχρι τον Ατλαντικό. Στις αποβάθρες της Vila Nova de Gaia φορτώνονταν και ξεφορτώνονταν πυρετωδώς εκατοντάδες βαρέλια. Κάποια από αυτά ολοκλήρωναν τη ζύμωσή τους στη σκοτεινή δροσιά του κελαριού, ενώ άλλα ξαναέφευγαν με κατεύθυνση την Αγγλία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Μια απομίμηση rabelos με μεταφέρει από την αποβάθρα της Vila Nova de Gaia στη Regua. Την πόλη την εκλεκτή, όπου ο μαρκήσιος του Pombal ίδρυσε την Companhia Geral da Agricultura das Vinhas do Alto Douro (Γενική Εταιρεία Οίνου του Ανω Ντούρο).

Οπου φτάνει το μάτι μου, βλέπω καταπράσινα αμπέλια που διακόπτονται από αγρεπαύλεις και quintas (οινοποιεία) βαμμένες κατάλευκες, με το όνομά τους γραμμένο με μεγάλα μαύρα γράμματα. Στάση στην Quinta do Volladο. Λιτή πολυτέλεια σε γαλήνιο αγροτικό τοπίο. Το Ruby είναι όλο «σώμα» και δένει τέλεια με τις μπουκιές του φρεσκοψημένου τραγανού λουκάνικου που μου προσφέρουν. «Από τότε που υπάρχει άνθρωπος, ο τόπος αυτός παράγει κρασί. Το ποτάμι ήταν η αφορμή», λέει ο Jorge, που με ξεναγεί στην quinta. «Τα υπόλοιπα τα έκανε ο άνθρωπος. Με σκληρή δουλειά και ατσαλένιο πείσμα. Εμείς οι Πορτογάλοι λέμε: Στη Λισαβώνα διασκεδάζουν, στην Κοΐμπρα τραγουδάνε, στην Μπάργκα προσεύχονται, στο Πόρτο δουλεύουν». Τα κρασιά Porto, μαθαίνω, διακρίνονται, πολύ γενικά, σε τρεις κατηγορίες: Τα Blend, που είναι ανάμειξη ποικιλιών από διαφορετικά αμπέλια και χρονιές. Παλαιώνουν σε βαρέλια για 10, 20, 30 ή και 40 χρόνια. Από τις διάφορες ποικιλίες βγαίνει κρασί κόκκινο (Ruby), λευκό (Branco) και κεχριμπαρένιο (Tawny). Οι οίνοι Ονομασίας Προέλευσης, δηλαδή κρασιά από σταφύλι μιας ποικιλίας και μιας εσοδείας που παίρνουν το όνομά τους από την quinta, το οινοποιείο όπου παράγονται.

Τέλος, τα θεϊκά Vintage (Millesime), κρασιά εξαιρετικού χαρακτήρα και χρονιάς, που παράγονται σε πολύ μικρές ποσότητες. Παλαιώνουν σε βαρέλια το πολύ για δύο χρόνια και στη συνέχεια στο μπουκάλι για πάρα πολλά. Οταν ανοιχτεί ένα τέτοιο κρασί, όμως, πρέπει να καταναλωθεί μέσα σε 24 ώρες, γιατί οξειδώνεται γρήγορα όταν έρθει σε επαφή με τον αέρα. Τα Porto παράγονται αυστηρά σε μια οριοθετημένη έκταση, γι' αυτό και η ποιότητά τους είναι σταθερή. Την ιδέα της οριοθέτησης συνέλαβε και εφάρμοσε ο μαρκή-σιος του Pombal, ο οποίος περιέφραξε με γρανιτένιους στύλους την επίλεκτη γη και έτσι την προστάτευσε. Το σχέδιο που εφάρμοσε ονομάστηκε Pombaline και ολοκληρώθηκε μεταξύ 1758 και 1761. «Τα βουνά Marao και Montemouro προστατεύουν την περιοχή από τους κρύους ανέμους και την υγρασία του Ατλαντικού, ενώ το μικροκλίμα της εξασφαλίζει ήλιο και ζέστη. Αναπόσπαστο κομμάτι της σωστής ωρίμασης του Porto είναι ο καυτός, σε παστέλ χρώματα, σχιστόλιθος. Αποτέλεσμα, το πρώτο κρασί Ονομασίας Προέλευσης στον κόσμο. Το εύοσμο και γεμάτο Porto», λέει o Jorge με μάτια που πετούν σπίθες υπερηφάνειας.

Το παιχνίδι των αισθήσεων

Η περιοχή που διασχίζει το ποτάμι μέχρι την τοποθεσία Miranda do Duro είναι σαν από άλλο πλανήτη. Οι ρύποι των πόλεων, ατμοσφαιρικοί και ηχητικοί, της είναι άγνωστοι. Αετοί, γύπες και μαύρα λελέκια βρήκαν εδώ τον παράδεισό τους και από το 1990 ζουν επίσημα υπό την προστασία του φυσικού εθνικού δρυμού Duro International Parc, το οποίο έχει χαρακτηριστεί τόπος Παγκόσμιας Ανθρώπινης Κληρονομιάς από την UNESCO.

Η βάρκα σκίζει τα νερά. Το τοπίο ζωντανεύει. Τα νερά του χρυσού ποταμού, εξαντλημένα, ενώνονται με τα υφάλμυρα νερά του Ατλαντικού. Το ταξίδι τελειώνει. Επιστρέφω στη βάση μου. Στο χαρούμενο χάος της πόλης του Πόρτο. Στο μποτιλιάρισμα, στα κορναρίσματα, στους χαμογελαστούς, άοκνους κατοίκους της.

Η μπαρόκ πόλη προσφέρει έξι υπέροχες γέφυρες στο ποτάμι της σαν τελευταίο δείγμα λατρείας. Οταν τις κοιτάζεις από τη Ribeira, μοιάζουν με μεγαλειώδες τείχος κρεμασμένο πάνω από το ποτάμι, που προστατεύει τη Vila de Gaia και τα κελάρια της με τις χαρακτηριστικές κοκκινωπές στέγες. Χτισμένο στο φρύδι του λόφου, το Πόρτο πέφτει στον ποταμό Ντούρο σαν γκιλοτίνα. Οι προσόψεις της προκυμαίας Cais de Ribeira, ακροβάτες στο κενό.

Και ψηλά, από το μοναστήρι της Serra do Pilar, πάνω από την αριστερή όχθη, το ποτάμι ξεδιπλώνει το εκπληκτικό πανόραμά του. Τα κτίρια, ευθυτενή από την εποχή των Ρωμαίων, μοιάζουν αφο-σιωμένα σε μια κουβεντούλα που διακόπτεται από το συνεχές πηγαινέλα των πλοίων. Στο Πόρτο δεν υπάρχει ίχνος κελαριού ή αμπελόφυλλου. Ειρωνεία της ιστορίας, αφού η κοιλάδα του Ντούρο έζησε για αιώνες από την παραγωγή του πασίγνωστου κρασιού, που δανείστηκε το όνομά του από την πόλη που απλώς το εξήγε. Η πόλη χρωστάει τα πάντα στο Porto. Το αναγνωρίζει και το σέβεται. Του αποτίει φόρο τιμής κάθε φορά που ανοίγει ένα εξαιρετικό Vintage. Χωρίς τιρμπουσόν. Με θερμικό σοκ. Η κατακόκκινη από τη θερμότητα «τανάλια» αγγίζει το φελλό. Σε δευτερόλεπτα εκείνος υποχωρεί. Απαλά. Χωρίς το ελάχιστο ταρακούνημα. Για να μην ξυπνήσει το κρασί απότομα και λερωθεί από το ίδιο του το ίζημα. Μια ντελικάτη, κομψή, σιωπηλή διαδικασία. «Το άνοιγμα ενός μεγάλου Millesime με τιρμπουσόν είναι προσβολή στην τέχνη του Porto», εξηγεί ο Joakim Cruz, ο μπάρμαν του ξενοδοχείου Vintage de Pinhao. «Κάθε φορά που ανοίγω ένα Millesime, νιώθω δυνατή συγκίνηση. Σαν να γλιστράω γυμνός στο ποτάμι την αυγή. Απογείωση των αισθήσεων. Ηδονή». Το πώμα φεύγει μαλακά. Το νέκταρ σερβίρεται. Εις υγείαν!

Ενα προϊστορικό πάρκο

Το 1994, κατά τη διάρκεια εργασιών στον Κόα, παραπόταμο του Ντούρο, στις δύο όχθες του ανακαλύφθηκαν διασκορπισμένες, σε μήκος περίπου 17 χλμ., σπηλαιογραφίες που μετρούν πάνω από 30.000 χρόνια ζωής. Εικονίζουν άλογα, βόνασους, ψάρια και -σπανίως- ανθρώπινες φιγούρες. Θεωρούνται από τις σημαντικότερες στον κόσμο. χαρακτηρίστηκαν Εθνικό Μνημείο το 1997 και καταχωρίστηκαν στη λίστα Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 1998. Από τα 28 σύνολα αναγνωρισμένων και προστατευόμενων σπηλαιογραφιών, μόνο τα τρία είναι επισκέψιμα. Parque Arqueologico do Vale do Coa: Avenida Gago Coutinho 19A, Vila Nova de Foz Coa, T/+351.279.768260-1, www.ipa.min-cultura.pt/en/monuments/53/

Memo

ΜΕΤΑΒΑΣΗ

Η Tap Air Portugal (Τ/210-32.51.711-2, www.flytap.com) πραγματοποιεί καθημερινά πτήσεις από την Αθήνα στο Πόρτο μέσω ενδιάμεσου σταθμού. Ενα τοπικό ταξιδιωτικό γραφείο που οργανώνει ημερήσιες ή μεγαλύτερης διάρκειας κρουαζιέρες στον Ντούρο είναι το Duro Azul (Rua de Francisco 4, T/+351.22.3402515, www.douroazul.com).

ΔΙΑΜΟΝΗ - ΦΑΓΗΤΟ

Pousada Solar da Rede (Mesao Frio, T/+351.254.890130, www.pousadas.pt) Παλάτι χτισμένο τον 18ο αιώνα. Δωμάτια με θέα στον Ντούρο. Δυνατότητα περιήγησης στα γειτονικά οινοποιεία και κελάρια. Από 100 ευρώ το δίκλινο.

Hotel Vintage House (Lugar da Ponte, Pinhao, T/+351.254.730230, www.hotelvintagehouse.com) Απέριττη πολυτέλεια στα δωμάτια, πανδαισία γεύσεων και εξαιρετικό σέρβις. Από 107 ευρώ το δίκλινο.

Auberge Falcao de Mendonca (Rua Alvaro Casteloes 20, Figueira de Castelo Rodrigo, T/+351.271.319200, www.falcaodemendonca.com) Ατού ο ιδιοκτήτης Carlos Panta, μέγας γνώστης της περιοχής. Σκεπαστή πισίνα και τοπική δημιουργική κουζίνα. Δοκιμάστε λουκάνικο με ανανά. Δωμάτια από 60 ευρώ.

Grand Hotel do Porto (Rua de Santa Catarina 197, Porto, T/+351.22.2076690, www.grandehotelporto.com) Κεντρικότατο. Το απόλυτο ξενοδοχείο για να ανακαλύψετε την πόλη. Ατμόσφαιρα belle epoque. Από 70 ευρώ το δίκλινο.

Restaurant D. Tonho en Gaia (Av. Diogo Leite, Esplanada do Calem, Vila Nova de Gaia, T/+351.223.744835, www.dtonho.com) Φουτουριστικό, γυάλινο εστιατόριο. Νομίζεις πως τρως στις όχθες του Ντούρο, ανάμεσα στις πολύχρωμες προσόψεις των αποθηκών της πόλης. Δοκιμάστε Tripas Moda da Porto.

Epicerie A Perola do Bolhao (Rua Formosa 279, Porto, T/+351.22.0040098) Το μπακάλικο με την υπέροχη art nouveau πρόσοψη του 1910. Φοβερά Porto, αλλαντικά, τυριά και, όπως γράφει στην είσοδο, «ο καλύτερος μπακαλιάρος του Πόρτο».

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΑ ΚΑΙ ΚΕΛΑΡΙΑ

• La Quinta do Panascal a Valenca do Douro (T/+351.254.732321) Το πρωί περιήγηση στα αμπέλια και, αν έχει αρχίσει ο τρύγος, το βράδυ πάτημα των σταφυλιών μετά μουσικής.
• Ramos Pinto (Av. Ramos Pinto 400, Vila Nova de Gaia, T/+351.223.707000, www.ramospinto.pt) Για το πολύ ενδιαφέρον μουσείο του.
• Calem (Av. Diogo Leite 344, Vila Nova de Gaia, T/+351.223.746660, www.calem.pt) Για τον μοντέρνο διάκοσμό του.
• Caves de Vinho Porto Ferreira (Av. Ramos Pinto 70, Vila Nova de Gaia, T/+351.223.746107, www.sogrape.pt) Για τη βαθιά πορτογαλική ιστορία του.
• Caves Vinho do Porto Sandeman (Largo Miguel Bombarda 3, Vila Nova de Gaia, T/+351.223.740500) Για το μέγεθός του.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ...

Casa de Mateus (Vila Real, T/+351.259.322190, www.casademateus.com) Ενα σπίτι-κόσμημα μπαρόκ πορτογαλικής αρχιτεκτονικής, με υπέροχους κήπους και δυνατότητα γευσιγνωσίας.
La Nossa Senhora dos Remedios (Monte de Santo Estevao, Lamego) Ξωκλήσι στην κορυφή του λόφου, με ονειρεμένη θέα. Στις αρχές Σεπτεμβρίου που γιορτάζει, στήνεται μεγάλο πανηγύρι.
Museo Lamego (Largo de Camoes, Lamego, T/+351.254.600230) Ενδιαφέροντα έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, κεραμικά, ταπισερί κ.λπ.

source:tanea.gr